نظر انداز شعر

خسته سرنوشت مرا کسانی رقم می زنند صورتم را با ستم سیلی… که با فهم، نه غم دارند نه از دنیا،

با قرار دادن لوگو زیر در سایت و یا وبلاگ خود از شعر نو حمایت کنید.

فرح نیازکار:در نظربازی ما بی‌خبران حیرانند        من چنینم که نمودم؛ دگر ایشان دانندعاقلان نقطه پرگار وجودند ولی        عشق داند که در این دایره سرگردانندجلوه‌گاه رُخ او دیده‌ی من تنها نیست        ماه و خورشید هم این آینه می‌گردانندوصل خورشید به شبپرّه اعمی نرسد        که در آن آینه صاحب نظران حیرانندزاهد ار رندی حافظ نکند فهم چه شد        دیو بُگریزد از آن قوم که قرآن خوانند نظر در لغت به معنای نگاه کردن با چشم یا قلب است برای درک حقایق اشیاء. در نزد صاحب‌نظران این واژه به معنای تأمل و بصیرت است  و در نزد عموم به معنای دیدن و نگاه کردن است. این واژه در قرآن در معانی گوناگونی به کار رفته است که در دو گونه اسم و فعل قابل بررسی است.خواجه نصیرالدین طوسی در تلخیص المحصل درباره  نظر آورده است: «فان النظر و البحث یقتضیان التأوی من اصل حاصل الی فرع مستحصل» (نصیرالدین طوسی، بی‌تا: ۸۷). او معتقد است که نظر، نوعی سیر و حرکت ذهنی است از یک اصل حاصل و حادث به سوی فرعی که به مرحله دریافت ذهنی نرسیده است؛ یعنی لازمۀ دستیابی به معرفت نسبت به امر یا پدیده‌ای، نظر، بررسی و شناخت آن پدیده است تا بدین وسیله انسان بتواند بر مبنای آنچه که برای او حاصل شده است، بدانچه که هنوز نسبت بدان معرفتی نیافته، دست یابد.به بیان دیگر با بهره گرفتن از محسوسات، می‌توان دریافت‌های ذهنی ناشناخته را درک نمود . با این تعریف ، نظر در وجود انسان مستعد آغازی محسوب می‌شود که می‌تواند مخاطبش را به کشف و درک حقایقی عظیم راه بنماید.در پدیده‌های تجربی نیز این امر صادق است؛ چنانکه برای مثال عقل بدون دیدن، بررسی و تمییز پدیده‌ای، نمی‌تواند نسبت به آن پدیده ، به درک و فهمی درست دست یابد.  این همان معنایی است که سعدی را نسبت به تمامی پدیده‌های زیبای موجود در عالم دلبسته و عاشق می‌گرداند؛ چنانکه: به جهان خرّم از آنم که جهان خرّم از اوست/ عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست/ (همان: ۷۸۷)هر گلی نو که در جهان آید/ما به عشقش هزار دستانیم/  (همان: ۵۷۴)واژه‌ی «نظر» ( در حالت‌ها‌ی مختلف آن) در غزلیات حافظ حدود ۱۲۷ بار به کار رفته و در قیاس با برخی واژه‌ها مثل «رند»، «پیر»، «پیرمغان» که بخش عظیمی از جهان‌بینی شاعرانه‌ی حافظ را در خود منعکس می‌کنند، از بسامد نسبتاً بالایی برخوردار است . حافظ در کاربرد این واژه و ترکیبات آن، هم خلاقیت و هم آگاهی وسیع خود را از علوم مختلف زمان و پشتوانه‌ی فرهنگی شعر خود را به خوبی بروز می‌دهد. همین واژه در غزلیات سعدی ۳‌۰۵‌ بار به کار رفته است. سعدی در غزل از آگاهی با عنوان «بصارت» یاد می‌کند و آن را طبیعت آفرینش می‌داند:چه کسی که هیچ‌کس را به تو بر نظر نباشد/  که نه در تو باز ماند، مگرش بصر نباشد/ (سعدی، ۱‌۳‌۷‌۶‌: ۴‌۸‌۳‌)گر تو انکار نظر در آفرینش می‌کنی/ من همی گویم که: چشم از بهر این کار آمده استι (همان: ۴‌۳‌۳‌)هنگامی که اهمیّت این امر چنان است که سعدی آن را نه تنها به عنوان گزاره‌ای سطحی مورد توجه قرار نمی‌دهد، بلکه مطلق آگاهی خود و دیده‌ور شدن خود را منوط به این امر می‌داند؛ همان مقوله عنوان شده یعنی نظر افکندن و رسیدن از اصلی حادث به سوی اصلی ذهنی و دریافت نشده، بار دیگر مورد تأیید قرار می‌گیرد.من از او چگونه توانم نگاه داشت/ کاوّل نظر به دیدن او دیده ور شدم!/ (همان: ۵‌۴‌۹‌)آن‌چه با تأمل در شعر حافظ معلوم می‌شود، این است که او نه تنها از معانی مختلف این واژه در زبان عربی آگاه بوده است؛ بلکه گستره‌ی تداعی‌های معنایی این واژه در خیال خلاق او در درونی شده و زمینه‌ی آفرینش مضامین و تعابیر هنری بسیاری را در شعر او فراهم کرده است .* یکی از معانی واژه‌ی «نظر»‌در زبان عربی  به دقت و خوب نگاه کردن چیزی با چشم» یا به بیان دیگر «تأمل و وارسی دقیق کردن»‌است. حافظ در ادبیات زیر به این معنی توجه داشته است:زاهد خام که انکار می و جام کند/  پخته گردد چو نظر بر می خام اندازد* یکی دیگر از معانی «نظر» در عربی، خریدن چیزی با یک نگاه است . حافظ در تعبیر «صاحب‌نظر» در بیت زیر، به این معنی توجه داشته است:دوستان عیب من بی‌دل حیران مکنید/ گوهری دارم و صاحب‌نظری می‌جویم/  (حافظ، ۱‌۳‌۸‌۲‌:۲‌۶‌۲‌)البته واژه‌ی نظر در تعبیر مذکور به معنی «فراست»‌هم هست.* از دیگر معانی واژه گاه با حرف جر «فی/در» به کار رود، «تفکر و تدبر» است .حافظ در بیت زیر، به این معنی بیشتر توجه داشته است.آن‌که فکرش گره از کار جهان بگشاید/  گو در این کار بفرما نظری بهتر از این/ (حافظ، ۱‌۳‌۸‌۲‌:۲‌۷‌۹‌)* واژه‌ی نظر در معنی «عشق» هم به کار رفته است. می‌توان گفت واژه‌ی «نظر» در ادبیات زیر معنی «عشق» را بیشتر از معانی دیگر به ذهن می‌رساند:در کمین‌گاه نظر با دل خویشم جنگ است    ز ابرو و غمزه‌ی او تیر و کمانی به من آر/ (حافظ، ۱‌۳‌۸‌۲‌: ۱‌۶‌۸‌)یاد باد آن‌که نهانت نظری با ما بود/  رقم مهر تو بر چهره‌ی ما پیدا بود/(همان، ۱‌۳‌۸‌)اهل نظر دو عالم در یک نظر ببازند/ عشق است و داو اول بر نقد جان توان زد/ (همان، ۱‌۰۵‌)* و اما دیگر معنی «نظر» که در شعر حافظ کاربرد فراوان دارد، «احسان، رحمت و عنایت» است. می‌توان گفت این معنی در تقابل با «چشم‌داشت و توقع» است و اختصاص به معشوق دارد. اگر نظر عاشق به معشوق یا مادح به ممدوح از روی توقع و چشم‌داشت است، نظر معشوق به عاشق یا ممدوح به شاعر، نظر از روی لطف و رحمت و عنایت است. به همین دلیل است که هرجا سخن از نظر معشوق به عاشق به میان می‌آید، در مرتبه‌ی اول همین معنی مورد نظر است.تو که کیمیا فروشی نظری به قلب ما کن/ که بضاعتی نداریم و فکنده‌ایم دامی/ (حافظ، ۱‌۳‌۸‌۲‌: ۳‌۲‌۹‌)می‌فکن بر صف رندان نظری بهتر از این /بر در میکده می‌کن گذری بهتر از این/ (همان، ۲‌۷‌۹‌)به ملازمان سلطان که رساند این دعا را / که به شکر پادشاهی ز نظر مران گدا را/ (همان، ۶‌)عاشق که شد که یار به حالش نظر نکرد / ای خواجه درد نیست و گر نه طبیب هست/ (همان، ۴‌۴‌)به جان مشتاق روی توست حافظ/ تو را در حال مشتاقان نظر باد/  (همان، ۷‌۲‌)رو بر رهش نهادم و بر من گذر نکرد/ صد لطف چشم داشتم و یک نظر نکرد/ (همان،۹‌۴‌)حافظ از شوق رخ مهر فروغ تو بسوخت/ کامکارا نظری کن سوی ناکامی چند/ (همان،۱‌۲‌۴‌)صد ملک دل به نیم نظر می‌توان خرید/ خوبان در این معامله تقصیر می‌کنند/  (همان، ۱‌۳‌۶‌)حریف عشق تو بودم چو ماه نو بودی/ کنون که ماه تمامی نظر دریغ مدار/  (همان،۱‌۶‌۷‌)اگر چه مست وخرابم تو نیز لطفی کن/  نظر بر این دل سرگشته‌ی خراب انداز/ (همان،۱‌۷‌۸‌)نظر کردن به درویشان منافی بزرگی نیست/ سلیمان با چنان حشمت نظرها بود با مورش/ (همان، ۱‌۸‌۸‌)همه‌ی این معانی تنها بخشی از ظرفیت‌های معنی شناختی این واژه است که در شعر حافظ بازتاب یافته است، بخش دیگری از ظرفیت‌های این واژه و به تبع آن آگاهی و سیطره‌ی اعجاب‌آور حافظ را در کاربرد آن، باید در کاربردهای اصطلاحی آن در شاخه‌های متعدد علوم و معارف زمان حافظ جستجو کرد. حافظ در یک بیت مشهور خود، از تعبیر «علم نظر» به گونه‌ای استفاده کرده که راه را بر تأویل‌های متعدد می‌گشاید و آن را با شاخه‌های متعددی از علوم و معارف زمان او پیوند  می‌دهد.از بتان آن طلب ار حسن شناسی ای دل/  کاین کسی گفت که در علم نظر بینا بود/  (همان، ۱‌۳‌۸‌)از شارحان حافظ، سودی، علم نظر را علم قیافه‌شناسی دانسته است ( سودی، ۲‌/۱‌۱‌۸‌۷‌) که منظور او از علم قیافه‌شناسی، علم فراست است.با مروری بر شاخه‌های متعدد علوم و معارف زمان حافظ که با واژه‌ی «نظر» ، ارتباط دارند و بنابر گفته‌ی زرین‌کوب تعبیر «علم نظر»‌ تعبیر و اصطلاحی شاعرانه و از برساخته‌های خود حافظ است و در عین حال که ناظر بر علوم مختلف است به هیچ‌کدام از آنها محدود نمی‌شود. در خصوص تعبیر «علم نظر» در بیت مذکور، استاد خرّمشاهی در حافظ‌نامه آورده است:«علم نظر: سه معنی دارد: الف. ذوق نظربازی.  ب. مناظره که به آن علم خلاف و علم‌النظر گویند پ. شاخه‌ای از علم اصول فقه. ( خرمشاهی، ۱‌۳‌۷‌۲‌ : ۱‌/۴‌۰- ۷‌۳‌۹‌).بنابراین وقتی حافظ می‌گوید «از بتان آن طلب ار حسن‌شناسی ای دل / کاین کسی گفت که در علم نظر بینا بود» توصیه‌ی خود را به گفته وسخن کسی تأیید می‌کند که ظاهراً در شناخت زیبایی و علم به مبصرات از تخصص کافی برخوردار است.تعبیر «علم نظر» به علم دیگری که موسوم به «علم فراست» است، هم اشاره دارد. آن‌چه از این عبارات مشخص می-شود، این است که اولاً‌ در علم فراست نیز شناخت حسن و زیبایی (مخصوصاً وجه جمال‌شناسی انسانی آن)، مدخلی داشته است. دوم این‌که جایی که حسن و زیبایی انسانی مطرح است، روی (چهره،صورت) مهمترین عضو برای دلالت بر زیبایی است و حافظ اغلب موضوع و متعلق نظر را چهره یا روی معشوق دانسته است:مرا به کار جهان هرگز التفات نبود/ رخ تو در نظر من چنین خوشش آراست/(حافظ، ۱‌۳‌۸‌۲‌:۱‌۷‌)روشن از پرتورویت نظری نیست که نیست /  منت خاک درت بر بصری نیست که نیستناظر روی توصاحب نظرانند آری/ سّر گیسوی تو درهیچ سری نیست که نیست/ (همان،۵‌۱‌)جمالت آفتاب هر نظر باد/  ز خوبی روی خوبت خوب‌تر باد/  (همان،۷‌۱‌)به روی یار نظر کن ز دیده منت دار/   که کار دیده نظر از سر بصارت کرد/  (همان،۹‌۰)روی نگار در نظرم جلوه می‌نمود/   وز دور بوسه بر رخ مهتاب می‌زدم/(همان،۲‌۱‌۸‌)خیال روی تو چون بگذرد به گلشن چشم/ دل از پی نظر آید به سوی روزن چشم/ (همان،۲‌۳‌۳‌)آن زمان کآرزوی دیدن جانم باشد/  در نظر نقش رخ خوب تو تصویر کنم/  (همان،۲‌۳‌۹‌)پرده از رخ برفکندی یک‌نظر در جلوه‌گاه/  وز حیا حور و پری را در حجاب انداختی/  (همان،۳‌۰۱‌)وجه خدا اگر شودت منظر نظر/  زین پس شکی نماند که صاحب‌نظر شوی/ (همان،۳‌۴‌۶‌)خوب حالا پرسش این است که چه کسانی نظربازند و اصلا چه کسانی می‌توانند نظرباز باشند. حافظ بیتی دارد بدین ترتیب:میخواره و سرگشته و رندیم و نظرباز/  و آن کس که چو ما نیست در این شهر کدام است/ (حافظ، ۱‌۳‌۸‌۲‌: ۳‌۳‌)بنا بر طیف‌های مختلف معنی «نظر»‌ می‌توان گفت: نظربازی یک امر عام است و هر کس به اعتباری اهل نظر یا نظرباز است: عارف به نحوی، فقیه به نحوی و عامی به نحو دیگر. نظربازی اختصاص به فرد یا افرادخاص ندارد. بلکه امری عام و شایع در میان همه است. وقتی می‌گوید:صوفیان جمله حریفند ونظرباز ولی/ ز این میان حافظ دل‌سوخته بدنام افتاد/  (همان،۷‌۶‌)اگر همه‌ی صوفیان را به یک اعتبار واحد، نظرباز بدانیم، در این صورت از درک مفهوم واقعی «نظرباز»‌ بازمانده‌ایم. صوفیان قطعاً به اعتبارهای مختلف «نظربازند» نه به یک اعتبار واحد.از آن‌جا که در زبان علم، باید از ابهام و ایهام پرهیز شود و نسبت حقیقی میان اسم و مسمی یا دال و مدلول مورد توجه قرا گیرد، نمی‌توان لفظی را به صورت واحد برای دلالت بر اعتبارهای مختلف به کار برد: اما در زبان شعر که ابهام و ایهام خصیصه‌ی ذاتی آن است، نه تنها این امر مجاز است، بلکه پسندیده است. بنابراین صوفیان در این بیت به اعتبارهای مختلف نظربازند. آن‌چه مسلم است، نمی‌توان گفت نظربازی حافظ و دیگر صوفیان دقیقا از یک مقوله است و همه‌ی آنها به یک اعتبار واحد نظربازند. اگر این‌گونه بود حافظ نمی‌گفت:در نظربازی ما بی‌خبران حیرانند/  من چنین که نمودم دگر ایشان دانند/  (همان،۱‌۳‌۰)زیرا اگر قرار بود همه به یک اعتبار و در یک معنی واحد نظرباز باشند، دیگر بی‌خبری از نظر بازی معنی نداشت. وقتی نه تنها همه‌ی صوفیان، بلکه همه‌ی مردم شهر نظربازند، چه کسی را می‌توان بی‌خبر از نظربازی دانست؟ بنابراین حافظ به یک اعتبار نظرباز است و صوفیان به اعتبارهای دیگر.سعدی برای ردّ هرگونه اندیشه‌ی نادرست و پندار اشتباهی از مقوله نظربازی خود، با صراحت چنین یاد می‌کند که:جماعتی که ندانند حظّ روحانی/  تفاوتی که میان دواب و انسان استگمان برند که در باغ عشق سعدی را/ نظر به سیب زنخدان و نار پستان است/  (همان: ۴‌۴‌۲‌)بنابراین او نظرباختن را مترادف با حظّ روحانی می‌داند و از همین روست که معترف است:همه کس را مگر این ذوق نباشد که مراست/  کان‌چه من می‌نگرم، بر دگری ظاهر نیست/  (همان: ۴‌۵‌۳‌)بنابراین سعدی در نظرباختن خویش، به حقیقتی دست می‌یابد که به گفته‌ی خود بر دیگران ظاهر و آشکار نیست و به تاکید، این امر را به خواننده یادآور می‌شود که نظربازی او را چونان دیگران تصور نکنند:سعدی اگر نظر کند، تا به غلط گمان بری/   کاو نه به رسم دیگران بنده‌ی زلف و خال شد/  (همان: ۴‌۸‌۷‌)چشم کوته‌نظران بر ورق صورت خوبان/خط همی بیند و عارف قلم صنع خدا راهمه را دیده به رویت نگران است ولیکن/ خودپرستان ز حقیقت نشناسند هوا را/  (همان: ۴‌۱‌۳‌)نظر خدای‌بینان طلب هوا نباشد/  سفر نیازمندان قدم خطا نباشد/ (همان: ۴‌۸‌۲‌)یعنی سعدی تأثیر حاصل از امر نظر باختن را در وجود انسانی و برآیند حاصل از آن مورد توجه قرار می‌دهد و بر همین اساس است که این امر برای او مترادف با صفات والایی چون بینایی (همان: ۴‌۲‌۸‌) و صاحبنظری (همان: ۴‌۳‌۶‌) است و چنین است که کوته‌نظران را به خط دیدن و صورت دیدن و غفلت از معنی محکوم می‌نماید و عارفان را به دیدن قلم صنع خدا می‌ستاید. (همان: ۴‌۱‌۳‌ و ۴‌۳‌۹‌) و پیوسته از نظر خویش با صفت «نظر پاک» (همان: ۴‌۳‌۸‌) یاد می‌کند و آن را از مقوله‌ی نفس‌پرستی (همان: ۴‌۳‌۶‌) به دور می‌داند:من نه آن صورت‌پرستم کز تمنای تو مستم/ هوش من دانی که برده است، آن که صورت می‌نگارد/ (همان:۴‌۷‌۲‌)گر نظر صدق را، نام گنه می‌نهند/  حاصل ما هیچ نیست، جز گنه اندوختن/ (همان: ۵‌۸‌۱‌)وجد حاصل از نظرباختن و یا بی‌هوشی برآمده از آن تنها به واسطه «به حقیقت اثر صنع خدا» نگریستن حاصل می‌شود؛ چنانکه سعدی آن را یادآور می‌شود.عین‌القضات همدانی در تمهیدات آورده است: چون «نظر بر معنی آید، نور بصر زیادت شود». (عین‌القضات همدانی، ۱‌۳‌۸‌۶‌: ۳‌۴‌۴‌ـ۳‌۴‌۳‌).  بنابراین او نیز نگریستن در زیبایی را موجب افزایش بصیرت باطن می‌داند. این همان نقطۀ آگاهی و دیده‌ور شدنی است که سعدی هم بدان اشارت می‌کند.روزبهان بقلی نیز از این بصیرت به واسطه نظر کردن یاد می‌کند. (روزبهان بقلی، ۱‌۳‌۸‌۰: ۳‌۷‌).بنابراین؛ نظرباختن از دیدگاه حکمای اندیشمند ما حرکت از نقطه عدم آگاهی به سوی بصیرت یافتن و آگاهی درونی یافتن است . سعدی که خود را به صفت «مفتی ملت اصحاب نظر» می‌خواند نیز با روزبهان هم‌داستان است:هر کسی را نتوان گفت که صاحبنظر است/ عشقبازی دگر و نفس‌پرستی دگر است/ (سعدی، ۱‌۳‌۷‌۶‌: ۴‌۳‌۶‌)و به همین دلیل است که با رعایت شرایط این امر، آن را دین خود برمی‌شمرد:نظر کردن به خوبان دین سعدی است/ مباد آن روز کاو برگردد از دین/  (همان: ۵‌۸‌۸‌)و عدول از این امر را مترادف با نابینایی و بی‌عقلی می‌شمارد:هر آدمی که نظر با یکی ندارد و دل/ به صورتی ندهد، صورتی است لایعقل/  (همان: ۷‌۲‌۸‌ )او پیوسته بر این بصارت و آگاهی تاکید می‌ورزد:همه را دیده به رویت نگران است ولیک/  همه کس را نتوان گفت که بینایی هست/  (همان: ۴‌۵‌۲‌)اما این نظربازی خود شرایطی را می‌طلبد که در صورت رعایت آن، به همان مقصدی می‌انجامد که سعدی و دیگر نظربازان از آن یاد کرده‌اند. به چشم دل دیدن، دیدن سرّ صنع خداوندگاری، حظّ روحانی وعدم غفلت از معنی در نظرگاهی پاک شرایطی است که در نظرباختن باید رعایت شود و در این حالت است که:مرا به صورت شاهد نظر حلال بود/  که هر چه می‌نگرم شاهد است در نظرم/ (همان: ۶‌۶‌۴‌)و بنابراین، آن درک جمال و حسن و زیبایی، معنایی جدید به خود می‌گیرد:آن نه خال است و زنخدان و سر زلفِ پریشان/ که دل اهل نظر برد، که سرّی است خدایی/  (همان: ۶۰۰)رعایت اصول نظربازی از دیدگاه سعدی ، مشاهده‌گر را از هر گونه دغدغه خاطری می‌رهاند. بنابراین ‌روی ‌سخن ‌سعدی در دغدغۀ گناه نظربازی متوجه کسانی است که تنها صورت را می‌بینند و از معنی غافلند و به همین جهت نیز تکرار می‌کند که:گویند نظر به روی خوبان/ نهی است نه این نظر که ما راست/  (همان: ۴۲۷)بنابراین در وهله نخست نوع نگاه و یا نوع نظر در دیدگاه او تعیین کننده‌ی دغدغه گناه و یا پله‌ی عروج باطن است. اساسی‏ترین شرط نظربازی، پاکی نظر است؛ همۀ عارفان و شاعرانی که به نظر تأکید دارند، بیشتر از نظر بر پاکی آن تأکید می‏کنند. در این حالت است که امکان درک صنع خداوندگاری حاصل می‌شود:از بهر خدا روى مپوش از زن و از مرد/  تا صنع خدا می‌‏نگرند از چپ و از راستچشمى که تو را بیند و در قدرت بی‌چون/  مدهوش نماند، نتوان گفت که بیناست/ (همان: ۴‌۲‌۸‌)از سوی دیگر با بازگشت به دوران سعدی و شناخت جامعه سنتی و متشرع قرن هفتم که مردمان بر اساس باورهای دینی خود به اجتماع و مسایل آن می‌نگرند و هم‌چنین توجه به سطح سواد و آگاهی عمومی جامعه از مسایل پیرامونی، سعدی با صراحت و شفافیت مرزهای اعتقادی و باوری خود و جامعه را در قالب کلامش به تصویر می‌کشد و با شفافیت، نظریه‌ی نظربازی خود و شرایط آن را عنوان می‌نماید.به چشم دل نظرت می‌کنم که دیده سر/   ز برق شعله دیدار در نمی‌گنجد/ (همان: ۴‌۷‌۰)حافظ هم بر این پاک بینی تاکید می‌کند:نظر پاک تواند رخ جانان دیدن/  که در آیینه نظر جز به صفا نتوان کرد/ (همان،۹‌۳‌)چشم آلوده نظر از رخ جانان دور است/ بر رخ او نظر از آینه پاک انداز/ (همان،۱‌۷‌۹‌)سعدی به عنوان دانای کل و حکیم آگاه، خرد جمعی را مخاطب قرار می‌دهد و به آنان تمام ویژگی‌های نظربازی را یادآور می‌شود. عدول از شرایط این امر می‌تواند دغدغه گناهی باشد که دامان همگان ـ‌‌‌‌‌ حتی سعدی و حافظ ـ را بگیرد:و ما ابری نفسی و لا ازکیها/  که هر چه نقل کنند از بشر در امکان است/  (همان: ۴‌۴‌۲‌) 

نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸

تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ – ۸۸۷۱۷۴۵۸دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲

 

 

نظر انداز شعر

 

تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.

 

نی نی سایت

• 
  لیست مهندسین مشاور شهرسازی شیراز
• 
  لیست کلاس فرانسه شیراز
• 
  لیست شعبه بانک رفاه
• 
  هزینه آموزش میکروپیگمنتیشن
• 
  عطاری صانعی اصفهان